Editoriaal

Karl Vissers

Dit jaar is het Sint-Niklase IEC (Internationaal Ex libris Centrum) precies 50 jaar oud. Ook al staan de activiteiten er op een heel laag pitje en moet het stadsbestuur nog steeds een beslissing nemen over de toekomst van het instituut, de vijftigste verjaardag was voor Graphia de aanleiding om in het weekend van 14 tot 16 maart een zo feestelijk mogelijk congres te organiseren met ruilgelegenheid op zaterdag en zondag. Hierbij nodigt de redactie de leden-verzamelaars nog eens uit om dat weekend in het Mercatormuseum langs te komen.

Vissers heeft er reeds vaker op gewezen: ex-librisliefhebbers vormen naast een kleine ook een sterk vergrijzende bevolkingsgroep. Berichten over het heengaan van gerenommeerde verzamelaars zijn legio: in Duitsland werd er bij de ledenvergadering van de DEG in 2024 een minuut stilte gehouden voor maar liefst zestien ontslapen leden.

De spiegel in het ex libris (aflevering 2)

Karl Vissers

In deze aflevering worden ex librissen gereproduceerd die een spiegel bevatten en het personage in het ex libris (of degene die het blad bekijkt?) op de een of andere manier uitnodigen tot bezinning. Dat personage kan bijvoorbeeld aangezet worden om aan zelfonderzoek te doen, maar hij of zij kan ook terechtgewezen worden of attent worden gemaakt op zijn of haar ijdele gedrag, wijkende schoonheid of naderende dood. In sommige boekmerken is de spiegel niet meer dan een onopvallend attribuut dat het beeld een zeker vanitasaccent meegeeft.

Het ligt voor de hand dat de spiegel in heel wat boekmerken ondubbelzinnig verwijst naar het vanitasmotief. Dat motief komt in het kort neer op de hekeling van de menselijke ijdelheid en een aansporing voor de verwaande mens om zich bewust te worden van zijn vergankelijkheid. Alles waar hij zo hard naar streeft -geld, aanzien, schoonheid, macht – is immers eindig, leeg en onbetekenend in het aanzien van het onvermijdelijke levenseinde.

Op zoek naar hoe het beeld van de spiegel in zowel oude als moderne ex librissen is gebruikt, kon Karl meer dan een dozijn betekenisvelden onderscheiden die hij uiteindelijk in vier ruime domeinen – vier afleveringen – opdeelde.

Een markant ex libris van Enrico Baj

Martin R. Baeyens

Enrico Baj werd geboren in Milaan en studeerde er aan de rechtenfaculteit en aan de Brera Academie voor Kunst. In 1951 richtte hij samen met Sergio Dangelo de Arte Nucleare- beweging op, die - in tegenstelling tot de abstractekunst - openlijk politiek getint was. Zijn werk werd beïnvloed door een verscheidenheid aan sociale en wetenschappelijke thema’s, waaronder nucleaire oorlogsvoering. Hij stond dicht bij de surrealistische en dadaïstische bewegingen en werd later geassocieerd met Cobra. Als auteur wordt hij beschreven als een vooraanstaand promotor van de avant-garde.

De kunstenaar heeft een breed oeuvre van grafische werken op zijn naam, maar een ex libris is eerder een zeldzaamheid. Het is in elk geval mooi om vast te stellen dat tal van bekendenamen ex librissen hebben gemaakt.

Guido Van den Eijnden : “Een dag zonder kunst is momenteel onbestaande!”

Karl Vissers

In Graphia 2023-2 werd Guido Van den Eijnden als verzamelaar voorgesteld. In het artikel kwam ter sprake dat hij zich sedert zijn pensionering aan de schone kunsten wijdde en een vijfjarige dagopleiding grafiek aan de kunstacademie van Lier volgde. Docent Bart Verbaenen introduceerde hem daar in haast alle grafische technieken. Guido zit ondertussen in het laatste jaar en kan al een flinke portfolio met ontwerpen voorleggen, zoals blijkt uit deze bijdrage.

Voor Guido betekent grafiek een fijne, creatieve manier om zich te ontspannen en zijn eigenheid te ontplooien. Het is een fascinerend proces, zegt hij: je moet inzichten creëren, je moet analyseren, je visuele voorstellingen maken van op welke manier je je ideeën en concepten in bepaalde media tot uitdrukking kunt brengen.

Fotopolymeer en zeefdruk zijn de grafische technieken die hij het vaakst toepast. Waar de zeefdruk het toelaat het grafisch werk in te kleuren als een schilderij, kan de fotopolymeer soms tot erg verrassende resultaten leiden. Sedert 2023 heeft Guido voor zichzelf twee ex librissen ontworpen in de fotopolymeertechniek ; hij beschouwt het boekmerk nog steeds als een uitdaging en een leerproces. Voorlopig legt hij zich vooral toe op vrije grafiek, en hij hoopt in de toekomst aan exposities en wedstrijden te kunnen deelnemen.

Als studerend graficus is Guido vooral geïnteresseerd in de mogelijke technische uitvoeringen van een boekmerk, en graag laat hij zich daarbij inspireren door de grote specialisten van het kleine formaat, van Dürer tot Brunovsky. Het mooie aan de ex- libriskunst is nog steeds de verrassende creativiteit van kunstenaars, vertelt hij, in welke technieken ze ook werken en welke hun thema’s ook mogen zijn.

Dromen uit Oekraïne Een schets van belangwekkende Oekraïense grafische kunstenaars

Oleg Dergachov

Dergachov had het geluk om in de jaren tachtig briljante Oekraïense kunstenaars te ontmoeten, toen hij in Lviv studeerde aan de The Ukrainian Academy of Printing, afdeling grafische kunst. De academie, een van de belangrijkste centra van de Oekraïense grafische school, heeft diepe culturele wortels, geïnspireerd door twintigste-eeuwse meesters zoals Leopold Levitsky, Ivan Ostafiychuk, Ivan Marchuk, Vladimir Pinigin en vele anderen.

In dit artikel wil hij graag het ex-libriswerk van enkele van zijn oude vrienden voorstellen, waaronder (in deze volgorde), Konstantin Antioukhin, Konstantin Kalinovich, Oleg Denisenko, Roman Romanyshyn en zijn briljante student Mykhailo Drimaylo, Sergiy Hrapov, Sergiy Ivanov, Andrej Kens en Alexander Serebryany.

De typische Oekraïense stijl is gemakkelijk te herkennen als men grafische exposities bezoekt of door tentoonstellingscatalogi bladert: realisme en een combinatie van een breed scala aan fantastische thema’s waren altijd de meest karakteristieke kenmerken. Daarnaast zijn er vaak een romantische tendens, een fractie humor en lyrisch surrealisme aanwezig. De Oekraïense grafische kunst is gebaseerd op een sterk figuratieve kunstschool, die in de meeste Westerse landen bijna verdwenen was. Ik voel trouwens altijd een zekere gelijkenis met de Tsjechische, Roemeense en Bulgaarse grafische scholen.

Het is geen nieuws dat vele van zijn grafische vrienden moeten werken in een harde en moeilijke oorlogstijd. Ze creëren geweldige kunst terwijl Oekraïne gebombardeerd wordt en burgers sterven. Van de hier vernoemde kunstenaars wonen er drie in het buitenland: De anderen zijn in Oekraïne gebleven. Laten we hopen dat ze spoedig in vrede kunnen leven en alle ontberingen kunnen vergeten…

Herinneringen aan Graphia-icoon Luc Van den Briele (1930 - 2024)

Jack Van Peer

De redactieraad van Graphia heeft er sedert 2008 voor gekozen geen klassiek ledenblad te maken dat telkens verslag doet van wat er reilt en zeilt binnen de vereniging. In dit nummer willen wij echter van dat uitgangspunt afwijken naar aanleiding van het overlijden van Luc Van den Briele op 26 september van vorig jaar. Graag wilden we hem hier herdenken via een selectie van de ex librissen op zijn naam.

Van 1979 tot 2007 was Luc Van den Briele hoofdredacteur van Graphia. Dat het tijdschrift van onze vereniging tijdens de laatste decennia wereldwijd wordt beschouwd als een belangrijke ex-librispublicatie, is voor een aanzienlijk gedeelte aan hem te danken.

Van den Briele is op 8 mei 1930 geboren in het centrum van Flanders Fields: Ieper. Van nature nogal in zichzelf gekeerd gaf hij weinig inkijk in zijn jeugd en familieleven. Daarover is ons dan ook niet veel bekend. In Boekmerk 25 van 2008 (p. 8-13) publiceerde Jan Dockx een interview met hem naar aanleiding van zijn afscheid als hoofdredacteur.

Voor het Graphiabestuur was Van den Briele belangrijk vanwege zijn kennis van het ex libris en zijn talrijke publicaties erover. Zijn expertise zorgde ervoor dat hij over de continenten heen beschouwd werd als een uitzonderlijke specialist. Om de haverklap werd hij gevraagd als jurylid bij ex-libriswedstrijden, waardoor zijn contacten met zowel jonge als opkomende kunstenaars in binnen- en buitenland gestaag toenamen . Daardoor kreeg ook ons tijdschrift steeds meer prestige. Daarvoor verdient hij alle waardering, zeker als men er rekening mee houdt dat in die van digitale middelen gespeende periode het samenstellen van Graphia bijzonder arbeidsintensief was; denk maar aan de fysieke contacten met de drukkerij, de analoge teksten met ontelbare drukproeven, de beperkte mogelijkheden voor kwalitatief beeldmateriaal.

Gde Tianjin Academy of Fine Arts, de werkplek van Hua Shaoying en haar studenten

Martin R. Baeyens

Tianjin is de grootste havenstad in het noorden van de Volksrepubliek China. Ze grenst in het westen aan de provincies Hebei en Peking, in het oosten aan de Bohai Baai, een baai van de Gele Zee. Tianjin heeft 13,9 miljoen inwoners en is een centrum van financiën en spitstechnologie. Al in de negentiende eeuw was Tianjin een belangrijke haven omdat ze de toegangspoort vormde tot de hoofdstad Peking. Met deze wetenschap kunnen we een bezoek brengen aan Tianjin Academy of Fine Arts.

Hua Shaoying werd door jury’s onderscheiden in talrijke ex-libriswedstrijden en won een aantal prijzen, waaronder de Silver Award in de 11th Tianjin Art Exhibition en de Excellent Award in de 12th Tianjin Art Exhibition. Ook werd ze in haar geboortestad gelauwerd in The First International Digital Print Art Exhibitionen de National Youth Ex libris and Miniprint Art Exhibition.

Om Shaoying als persoon te beschrijven, citeren wij best haar eigen woorden : ‘Ik observeer graag, denk na over het leven en geniet ervan. Ik hou van alle kleuren onder de zon.’ Levenslust is het woord dat haar het best typeert: ze straalt blijheid en enthousiasme uit en brengt die gemoedstoestand over op haar collega’s en studenten.

Valery Zhylinskaya, een jong grafisch talent

Karl Vissers

Dwe kenden reeds de ex librissen die Zhyllinskaya had gemaakt voor Benoit Junod (zie Graphia 2024-1). We waren dus nieuwsgierig naar ander werk van haar hand. Dat bleek van dusdanige kwaliteit te zijn dat een artikel in ons tijdschrift zeker gerechtvaardigd was.

Valery tekent al van jongs af aan, en dan het liefst met potlood, pen of marker. De beslissing om professioneel kunstenaar te worden heeft ze niet bewust genomen, die is haar eerder overkomen: ze liet zich enkel leiden door haar interesse en dacht niet werkelijk na over de toekomst. Ze heeft grafiek gestudeerd aan de Wit-Russische Staatsacademie voor Beeldende Kunsten in Minsk, maar heeft die studie om een aantal uiteenlopende redenen niet afgemaakt. Nu probeert ze als kunstenares overeind te blijven, vooral via de grafiek: ze neemt deel aan tentoonstellingen, gaat naar ex-libriscongressen en neemt werk in opdracht aan.

Wat thema’s betreft, gaat haar voorkeur uit naar filosofische of humoristische onderwerpen. Een docent aan de universiteit vertelde haar ooit dat goede kunst altijd een reactie uitlokt, en dat idee zit diep in haar hoofd verankerd.

Valery vindt het fenomeen ‘ex libris’ zowel waardevol als geweldig. Het is goed in alle opzichten, vertelt ze: het is relatief gemakkelijk te verzamelen vanwege het formaat, het is echte kunst die je je kunt veroorloven ook als je niet over hopen geld beschikt, en het kan een grote steun betekenen voor kunstenaars. Ze hoopt dat ze zich op dit gebied verder kan ontwikkelen als grafica.

Recente ex librissen

In iedere uitgave worden een 10-tal recente ex librissen gepubliceerd die op diverse ruilmomenten werden ontdekt.

Ik zou wel eens willen weten

Het ex libris van Elena Hlodec voor Dirk Mattelaer en Rinda Vandromme

Dirk Mattelaer

Op het blad dat de Roemeense, in Parijs wonende Elena Hlodec (°1972) vorig jaar in opdracht van Dirk Mattelaer maakte, is wel heel veel te zien: kussende partners, muziekinstrumenten, de Engelse tekst ‘If music be the food of love, play on’, een engel, een gebit, een geraamtehand, een schrijfveer, een door een pijl getroffen halfnaakt, een nar, een priemende lans, een stel veren. Voor de nodige verduidelijkingen gingen we aanbellen bij de opdrachtgever.

Rinda en ik gaven als opdracht het thema ‘If music be the food of love, play on!, omdat we elkaar hebben gevonden door de liefde voor de muziek, die op haar beurt onze liefde blijft bestendigen. Hlodecs motivatie van het uitgebeelde is de volgende: ‘Leven en dood kunnen door onszelf omgekeerd worden als een zandloper. Liefde kan een genot, drama of komedie zijn in Shakespeares Twelfth Night. De verschillende koppels, clowns, in elkaar gevlochten barokke vormen en lichamen ‘spelen’ het ritueel van de passie. Het gaat om de passie van de schrijver, de componist, de acteur, of… de passie van de liefde. Gebaseerd op Henry Heveninghams gedicht en Henry Purcells muziek ontstond ons ex libris met onze initialen op de schroeven van de viool.’

Jaarlijks abonnement, 4 nummers van Graphia

De volledige artikels kan je lezen in Graphia, tijdschrift voor ex-libriskunst, nummer 2025|1.

Dit prestigieuze tijdschrift in kleurendruk en in A4- formaat is één van de belangrijkste documentatiebronnen over ex-libriskunst in de Nederlandse taal.

Het verschijnt vier keer per jaar. Elke aflevering telt minstens 48 bladzijden en ruim 90 kwaliteitsgetrouwe afbeeldingen.

In de teksten wordt werk van ex-libriskunstenaars voorgesteld, worden trends en activiteiten in de ex-libriswereld besproken en boekmerken inhoudelijk geanalyseerd.

Het blad wil vooruitkijken, maar vergeet niet terug te blikken op historische ontwikkelingen en oude bronnen. Boekmerk wordt eveneens in het buitenland verspreid met samenvattingen in het Duits, Engels, Frans en Italiaans.