Thema PF’s: digitale wensen (deel 1)

Martin R. Baeyens

In onze maatschappij is er een overvloed aan communicatiemogelijkheden. Die omstandigheid heeft zijn consequenties voor klassieke gebruiken, zoals het per post versturen van nieuwjaarswensen. Brieven worden gaandeweg verdrongen door berichten via de sociale media. De meeste wensen, of het nu om een verjaardag, een geboorte of een andere feestelijke aangelegenheid gaat, bereiken ons via digitale weg. Daartussen zitten pareltjes van artistieke kwaliteit, maar ook commerciële e-cards die geen enkele kunstwaarde hebben. Het is daarom een goed idee om eens in dit domein te focussen op de kunstzinnige gelukwensen die ons digitaal bereiken, en om de commerciële clichés maar naar de spam-map te verplaatsen.

De auteur publiceert een reeks originele CGD-ontwerpen van een tiental (alfabetisch gerangschikte) kunstenaars die hij in twee afleveringen van commentaar voorziet.

Een markant ex libris uit 1910 van kunstcriticus Jos L. Dirick voor linguïst Emile Boisacq

Karl Vissers

Jos L. Dirick is niet alleen bekend geworden als kunstcriticus, hij wordt ook als medailleontwerper vernoemd. Hij zou in 1932 een medaille hebben gegraveerd met het portret van priester, vakbondsman en politicus Georges Rutten (alias Père Ceslas). Dirick had alleszins een zwak voor het ex libris: hij verzamelde het en schreef er teksten over.

Over de achtergrond van het ex libris dat Dirick in 1910 tekende voor Emile Boisacq, een linguïst die aan de Vrije Universiteit van Brussel doceerde en als een autoriteit gold op het gebied van de Griekse mythologie, is weinig informatie terug te vinden. Wel is duidelijk dat het heel erg lijkt op het exemplaar dat Franz von Stuck in 1893 voor Dirick zelf had gemaakt, met het hoofd van een Griekse krijger in profiel en met de tekst ‘Ton Biblion Toy’ . Over de achtergrond ervan kan (dus) alleen maar gespeculeerd worden.

Rita Vandevorst

Karl Vissers

Groot was de verrassing voor de Graphia-redactie toen in de resultaten van de laatste ex-libriswedstrijd van Bodio Lomnago de naam verscheen van een ons niet bekende Belgische grafica, Rita Vandevorst. Het was haar eerste ex libris ooit en, nog verwonderlijker, meesterlijk uitgevoerd in mezzotint, één van de meest veeleisende diepdruktechnieken. Niet lang daarna dook een boekmerk op voor verzamelaar Jan Wens van dezelfde hoge kwaliteit voldoende redenen om een bezoek te brengen aan haar atelier aan de rand van Sint-Truiden.

Rita Vandevorst (°1958) heeft van kindsbeen af erg veel getekend, en ze deed dat zo goed dat haar een kunstopleiding werd aangeraden. Ze studeerde af als bachelor in de plastische opvoeding aan de toenmalige Normaalschool van Hasselt en kwam na een paar zijsprongen terecht in de Kunstacademie van Sint-Truiden (officieel Academie Haspengouw Beeld), waar ze als tekenjuf in de avondleergangen aan de slag ging.

De mezzotint, die vergeleken met andere diepdruktechnieken het voordeel had dat Rita niet met toxische stoffen hoefde te werken en dat ze niet afhankelijk was van chemische processen, zou tot een passie uitgroeien. De techniek voelde voor de grafica aan als tekenen: net zoals een tekening groeit, zag ze het mezzotintontwerp zich stap per stap ontwikkelen. Al na een jaar had ze dertig prenten en haar eerste tentoonstelling klaar.

Rita Vandevorst heeft voor haar recente ontwerpen reeds een reeks betekenisvolle onderscheidingen ontvangen.

In vele Vandevorst-beelden komen vogels en meisjes voor, soms alleen, soms in combinatie. Niet zelden lijken ze een verstandhouding met elkaar te hebben, of hetzelfde doel na te streven: een vlucht, een ontsnapping, een zoektocht naar redding. Het idee gevangen te zitten is vaak aanwezig.

Ex librissen over bekende Belgen

Grote Belgische striptekenaars door de ogen van Hedwig Pauwels

Tomas Ostermann

De Duitse ex-librisverzamelaar van Zweedse oorsprong Tomas Ostermann zond ons bij het begin van de zomer het volgende bericht:

Beste Karl

Ik kan ook iets bijdragen aan de reeks over beroemde Belgen. Hedwig Pauwels maakt voor mij een reeks met de grote Belgische striptekenaars. (...) De beroemdste striptekenaars zijn Belgen en naar mijn mening verdient alleen een Belg het om die ontwerpers eer te bewijzen met een ex libris.

Vriendelijke groeten, Tomas

Voorlopig bestaat de reeks uit ontwerpen over Franquin, Hergé, Jacobs, Morris en Peyo . Waarschijnlijk heeft geen enkele ex-libriskunstenaar zich meer beziggehouden met beroemde figuren dan Hedwig Pauwels. Zijn persoonlijke galerij bevat een groot aantal schilders, dichters, muzikanten, acteurs en staatshoofden.

Jan Wens: naakte waarheid in diepdruk

Jack van Peer

De Belgische verzamelaar Jan Wens behoort tot de recentere garde van de ex-librisverzamelaars, ook al werd hij in 1961 geboren. Zijn enigszins afstandelijke aanwezigheid op ruildagen is nimmer onopvallend, en brengt bij collega-verzamelaars wel eens een gevoel teweeg dat zweeft tussen nieuwsgierigheid en bevreemding. Het was een van de aanleidingen om Jan over zijn houding ten opzichte van de ex-libriswereld en zijn voorliefde voor het boekmerk aan de tand te voelen.

Jan besloot zich op het vlak van druktechnieken te beperken tot diepdruk, en op het thematische gebied tot naakten, bij voorkeur in combinatie met dieren. Bij zijn keuze voor diepdruk lag vooral zijn respect voor het ambacht en voor technische fijnzinnigheid aan de basis. Op de vraag naar de reden voor zijn thematische keuze, reageerde Jan met een monkellachje.

Jan Wens heeft op tien jaar tijd ruim 160 opdrachten gegeven en bezit een collectie van haast 12.000 stuks. Tijdens ons onderhoud zaten er bovendien nog negen ex-librisprojecten in de pijplijn. Samen met zijn vrouw Martine heeft hij een thematisch beperkte maar niettemin sterk gewaardeerde collectie opgebouwd. Daar is hij terecht fier op, zeker vanwege de exclusiviteit van de werken.

Pawel Delekta

Karl Vissers

Een naam die regelmatig opduikt als er winnaars van een ex-libriswedstrijd worden vermeld, is die van de Poolse graficus Pawel Delekta (°1983), een exponent van de bekende kunstfaculteit van de Universiteit van Silezië in Katowice. In 2019 kreeg hij trouwens de Prijs Graphia in de wedstrijd die door het IEC van Sint-Niklaas werd georganiseerd.

Delekta behaalde in 2016 zijn masterdiploma met specialisatie grafische kunsten, en dan specifiek ‘visuele communicatie en artistieke grafiek’. In 2018 verdedigde hij zijn doctoraalscriptie in de beeldende kunst aan de faculteit Kunst van de Universiteit voor Technologie en Geesteswetenschappen in Radom.

In zijn grafiek construeert Delekta een eigen wereld waarin hij techniek en natuur met elkaar tracht te verbinden. Zijn favoriete motieven zijn allerlei soorten mechanismen, labyrinten en symbolen die verband houden met de natuur. Hij gebruikt technieken waarmee hij een nauwkeurige tekening kan maken en experimenteert vaak met verschillende materialen – en technieken - om de essentie van het concept zo goed mogelijk weer te geven. In zijn grafiek besteedt hij opvallend veel aandacht aan details: kleine elementen die de compositie aanvullen en de boodschap vervolledigen zijn steevast belangrijke elementen van zijn ontwerpen.

Bulgaars grafisch talent

een selectie van Nelly Valcheva, directeur van Largo Art Gallery in Varna

Nelly Valcheva

Tijdens haar bezoek aan Epreuve d’Artiste, waar ze een overzicht kwam voorstellen van de ex-libriswedstrijden die Largo Art Gallery tweejaarlijks organiseert, beloofde Nelly Valcheva vorig jaar niet alleen om haar galerie in ons blad voor te stellen, maar ook om de jonge generatie Bulgaarse ex-librisontwerpers in kaart te brengen.

Als oprichter en organisator van de Internationale Ex-libriswedstrijd Varna heeft Nelly de afgelopen tien jaar de kans gehad om zich te verdiepen in de wereld van kleingrafiek en boekmerken. De wedstrijd verwierf ondertussen wereldwijde populariteit en in de voorbije vijf edities werd werk van meer dan 800 kunstenaars gepresenteerd. Dit gaf haar de kans om diepgaand kennis te maken met ex-libriskunstenaars en -verzamelaars, zowel in Bulgarije als in Europa.

In dit artikel heeft zij vier van de beste jonge Bulgaarse ex-libriskunstenaars gepresenteerd. Elk van hen is buitengewoon getalenteerd, heeft een unieke artistieke aanwezigheid, heeft een eigen stijl ontwikkeld en een belangrijke bijdrage geleverd aan het artistieke leven in Bulgarije. Alle vier hebben ze talrijke prijzen in verscheidene ex-libriscompetities gewonnen, alle vier zijn ze schitterende vertegenwoordigers van de Bulgaarse grafische school.

Ik zou wel eens willen weten

Een ex libris van Kate Kovzus voor Agaath van Waterschoot

Agaath van Waterschoot

De jonge Wit-Russische grafica Kate Kovzus, net afgestudeerd aan de academie van Minsk, maakte nog maar heel onlangs voor Agaath van Waterschoot een ex libris dat al bij de eerste aanblik een aantal vragen oproept. We legden de vragen voor aan Agaath, die ons de volgende achtergrondinformatie bezorgde.

Na de vraag van Graphia of zij wat verduidelijking kon geven bij het blad, heeft zij opnieuw contact met Kate gezocht, en haar de gestelde vragen voorgelegd. Haar antwoord wordt in het tijdschrift piekfijn uiteengezet.

RECENTE EX LIBRISSEN

De redactie

In iedere uitgave worden een 10-tal recente ex librissen gepubliceerd die op diverse ruilmomenten werden ontdekt.

Nieuwe publicatie: Josef Werner Exlibris

Deze lente verscheen een uitgave over het ex-libriswerk van de Duits-Tsjechische kunstenaar Josef Werner. Het boek is een kwaliteitsvolle publicatie geworden waarin alle 242 ex librissen worden afgebeeld die Werner tussen 2002 en 2022 heeft gemaakt.

Alle ex librissen worden in kleur afgebeeld. Het gaat telkens om diepdrukbladen, doorgaans een combinatie van ets, drogenaald en aquatint, en meestal van twee platen gedrukt.

Achteraan in de uitgave is een opuslijst opgenomen, waarin alle relevante gegevens worden vermeld (opusnummer, naam van de titularis, thema, gebruikte techniek en afmetingen); daarop volgt een alfabetische titularissenlijst met verwijzing naar de opusnummers.

Jaarlijks abonnement, 4 nummers van Graphia

De volledige artikels kan je lezen in Graphia, tijdschrift voor ex-libriskunst, nummer 2023|4.

Dit prestigieuze tijdschrift in kleurendruk en in A4- formaat is één van de belangrijkste documentatiebronnen over ex-libriskunst in de Nederlandse taal.

Het verschijnt vier keer per jaar. Elke aflevering telt minstens 48 bladzijden en ruim 90 kwaliteitsgetrouwe afbeeldingen.

In de teksten wordt werk van ex-libriskunstenaars voorgesteld, worden trends en activiteiten in de ex-libriswereld besproken en boekmerken inhoudelijk geanalyseerd.

Het blad wil vooruitkijken, maar vergeet niet terug te blikken op historische ontwikkelingen en oude bronnen. Boekmerk wordt eveneens in het buitenland verspreid met samenvattingen in het Duits, Engels, Frans en Italiaans.